Gepubliceerd in delen op het Haagse kunstblog Jegens & Tevens in juni 2014

Het Malieveld-project deel I

Sinds 6 april 2012 wordt op zaterdagochtend tussen 11.00 en 12.00 uur kunst gemaakt en getoond op het Malieveld in Den Haag. Die eerste zaterdag lieten de Haagse kunstenaars Ton Schuttelaar en Machiel van Soest beiden een werk zien met de opzet het werk zijn autonomie terug te geven en het terug te brengen naar de maatschappij. De kunstenaars zijn bekenden in de Haagse kunstwereld: van Soest was al actief als initiator van LUXUS en Kamer Laakkwartier en samen hebben zij het project Atelier als Supermedium uitgevoerd, een serie tentoonstellingen die gedurende twee jaar in een enorm tempo plaats vonden in een voormalige gymzaal (Schuttelaars atelier) die was omgebouwd tot een tentoonstellingsplek. Deze bestond uit acht min of meer museale ruimtes waarin een of meerdere kunstenaars een expositie samenstelden die slechts één avond getoond werd. Tussendoor vonden presentaties van de beide organisatoren of gasten plaats die ook één avond te zien waren.

Op zaterdagochtend op het Malieveld

Het Malieveld is een groot veld van 550×200 meter naast het centrum van Den Haag. Het is landelijk bekend om zijn vele protestmanifestaties. Op zaterdagochtend heeft het veld een rustige sfeer: er lopen hoogstens wat joggers rond of er wordt een hond uitgelaten. Je kan er door van alles verrast worden: er wordt opgebouwd of afgebroken voor een popconcert of een circus, er vindt een Indische markt plaats of Prinsjesdag nadert en de traditionele kermis staat er weer. Ook zijn er regelmatig demonstraties en protesten die over het algemeen na de ochtend hun hoogtepunt bereiken. Het is kortom een plek die in principe leeg is, maar die regelmatig voor een deel in beslag wordt genomen door activiteiten uit alle hoeken van de maatschappij, een werkelijk democratische ruimte. Nauwelijks geschikt om tentoon te stellen zou je denken, ook al omdat er alleen de grond en de lucht zijn met de bebouwing en bomen aan de rand van het veld. Een enorme lege publieke ruimte. De weersomstandigheden variëren en een publiek ligt om deze tijd en op deze plek niet voor de hand. Juist daarom zijn dit omstandigheden waarin onderzocht kan worden wat een kunstwerk nog waard is en welke waardering er aan gehecht wordt. De bijeenkomsten op zaterdagochtend vinden na twee jaar nog steeds plaats en hebben zich ontwikkeld tot een vast ritueel waarbij de deelnemers zich uitgebreid hebben tot een harde kern van deelnemers met nog een zachte variërende schil van kunstenaars en geïnteresseerden die onregelmatig aanwezig zijn. Alle werken worden gefotografeerd en wekelijks op het internet gezet op een speciale Malieveld-site die inmiddels door het hele land gevolgd wordt.

Beeldhouwers, schilders en conceptuelen

Toen de initiators het project begonnen hadden ze geen idee hoe het zich zou ontwikkelen. Wat zal worden getoond? Worden er werken speciaal voor het Malieveld gemaakt of wordt werk uit de praktijk van de deelnemende kunstenaars meegenomen en geïnstalleerd? De harde kern die ontstaat bestaat uit schilders, beeldhouwers, conceptueel werkende kunstenaars en een kunstenaar die met teksten werkt. Er blijkt al snel een ontwikkeling te zien in de werken die getoond worden. Schuttelaar en van Soest plaatsten tijdens de eerste bijeenkomsten platte of 3-D werken op de grond in het midden van het veld, praatten er even over en ruimden weer op. Op 19 mei 2012 werd opeens gebruik gemaakt van een hek om er tekstwerken tussen te steken. Een week later breidde het gezelschap zich voor het eerst uit, werd een schilderij op het eerstgenoemde hek gehangen en werd ook voor het eerst een performance uitgevoerd. Weer een week later werd een constructie opgebouwd om daarin een werk op te hangen. Bij verschillende gelegenheden wordt bij gebrek aan wandruimte het ezelschilderij in ere hersteld, onder andere door een schilderij van een filmstill uit een bewakingscamera van een binnenruimte op een ezel te plaatsen. Langzaam worden zo de mogelijkheden van het Malieveld afgetast als het aantal deelnemers toeneemt. De locatie blijkt bij uitstek geschikt te zijn voor kunstzinnige acties, performances, 3-D werken en geluidswerken waarbij de weersomstandigheden in de loop van het jaar verrassend voordelig uit kunnen pakken voor het werk. Voor publiek is het mogelijk het creatief proces en de resultaten daarvan direct mee te maken en te becommentariëren.

Project Malieveld deel II: Kunst als publieke zaak

De gelegenheden waarin kunst getoond wordt zijn in de loop van de tijd nogal  veranderd.  Na de kerken, de huizen van opdrachtgevers en de salons en kunstenaarsverenigingen wanneer kunstenaars zelfstandiger worden, ontwikkelden musea en galeries zich tot wat ze nu zijn.  Doorgaans gaat het om ruimtes die vanaf de negentiende eeuw specifiek voor het tonen van kunst zijn ingericht of gebouwd.  Tegenwoordig  bestaan ook  aparte ruimtes die bij of ten bate van kunstenaarsinitiatieven zijn ingericht als internationaal voorkomend fenomeen. Daarnaast zijn er meer commercieel functionerende kunsthallen. Elk land kent inmiddels zijn eigen grote kunstbeurs, maar die zijn tijdelijk en meer op verkoop gericht dan op het tonen van kunst.

Met het modernisme is de neiging ontstaan de kunstwerken, niet gestoord door maatschappelijke ruis, alleen met zichzelf en hun eigen referentiekader de confrontatie met de kunstliefhebber te laten aangaan. De kunst die op een bepaald moment ontstaan is mag alleen nog maar naar zichzelf verwijzen en een soort universele waarheid vertegenwoordigen zonder enige verwijzing naar het hier en het nu. Het is niet voor niets dat musea de nieuwe kerken worden genoemd: er zit een religieus element in het bezoeken van een tentoonstelling. De deelnemers aan het Malieveld project zijn van mening dat als gevolg hiervan bezoekers van tentoonstellingen de expositieruimte min of meer voorgeprogrammeerd betreden: je koopt een kaartje en komt vervolgens in een speciale van de maatschappij geïsoleerde ruimte waar iets te zien is wat een vooraf bepaalde kunstzinnige, waarde heeft. Die waarde wordt nog eens bevestigd door economische argumenten: de financiële waarde van kunst die men zo toont wordt niet verheeld.  Werken worden verkocht aan verzamelaars of musea en op veilingen worden hoge prijzen betaald. De autonomie van het kunstwerk lost zo op in een wirwar van conditioneringen van allerlei aard en de relevantie van kunstwerken verdwijnt in een vooropgezet idee van wat kunst moet zijn.

Het malieveld is echter een publieke ruimte die van iedereen is en door iedereen gebruikt wordt. Daar gemaakte werken worden voor een daar aanwezig publiek gemaakt en kunnen door dat publiek op eigen wijze gewaardeerd worden zonder enig vooropgezet idee over kunsthistorische waarde of financieel gewin. Ieder kan er naar komen kijken om er wat van te vinden.

Yogjakarta, Parijs, Berlijn en Kaliningrad

Als de regelmatige deelnemers elders zijn en dus niet naar het Malieveld kunnen komen ondernemen zij op zaterdagmorgen acties ter plekke die dan gedocumenteerd op de Malieveld-site verschijnen. Zo hebben acties plaats gevonden in Yogjakarta, Parijs, Berlijn, bij Avignon en in Kaliningrad. Ook is het drie keer gebeurd dat de bijeenkomst niet op het Malieveld plaats vond, twee keer omdat het gezelschap was uitgenodigd op zaterdagmorgen een dergelijke actie uit te voeren ter gelegenheid van de Kunstvlaai in Amsterdam waarvoor het Beatrixpark nabij de Kunstvlaai gekozen werd. Een derde keer omdat het gezelschap waarvan een aantal deelnemers op Re:Rotterdam werk toonden ook ter plekke een bijeenkomst wilden houden en dat gebeurde rondom Station Blaak in Rotterdam. In beide gevallen werden de honneurs om dezelfde tijd op het Malieveld waargenomen door Barney de Krijger, een Haagse kunstenaar die veel met film en fotografie bezig is.

Dat het Malieveld een uitstraling begint te krijgen blijkt regelmatig. In april 2013 is een herdenking georganiseerd voor Henk Peeters die juist overleden was. Onder de naam Henk = 0 nodigden deelnemers Topp & Dubio kunstenaars en publiek uit naar de Pier van Scheveningen komen, een in deze context historische plek. Daar werden door een groot aantal kunstenaars werken en acties in de geest van de Zero beweging uitgevoerd. In juni van dat jaar is het Malieveld-project uitgenodigd in de tuin van PRO-architecten werk uit te voeren tijdens de Haagse tuinen-dag wat tot veel enthousiasme leidde.  Vervolgens werd in september op uitnodiging van Baracca een bijeenkomst gehouden in Dordrecht bij de afsluiting van Kunstrand 2013 waar ook een aantal Dordtse kunstenaars aan mee deden.

Dit jaar werd een groep Haagse kunstenaars van onder meer de collectieven  Quartair en EX-MÊKH uitgenodigd een tentoonstelling te maken in Kunsthalle Eurocentre in Lana (Italië). Onderdeel daarvan was een Artwalk, georganiseerd door Maarten Schepers: een wandeling langs de rivier die door Lana stroomt. Onderweg werden werken uitgevoerd op de wijze zoals dat op het Malieveld gebeurt. Tegelijkertijd was in Den Haag kunstenaar Leontine Lieffering aanwezig op het Malieveld om een werk uit te voeren. In mei maakten leden van EX-MÊKH werk in Athene tijdens hun deelname aan het Platform-Project van Art Athina. Het Malieveld-project ondervindt zo al ruim twee jaar een ongedwongen continuïteit die zich wijd uitstrek ten overal in de publiek ruimte kan worden bewerkstelligd.

Project Malieveld deel III: Het rendement!

In dit laatste deel over het Malieveld project is de vraag: “Wat levert het op?” aan de orde. De bijeenkomsten zijn elke keer bijzonder ontspannen en er ligt geen enkele druk op de kunstenaars: ze kunnen komen wanneer ze willen, alles wordt geaccepteerd en gedocumenteerd,  zij kunnen naar hartenlust experimenteren en het gebeurt ook dat kunstenaars slechts als kijker aanwezig zijn. De discussies die regelmatig volgen kunnen heel verhelderend zijn. De enige druk die soms speelt is dat de werken die gemaakt worden direct op het internet gezet worden op de verschillende sites die de bijeenkomsten documenteren. Naast het voordeel dat het een mogelijkheid is om aandacht te genereren stel je jezelf aan de andere kant als kunstenaar kwetsbaar op, zeker als je onzeker bent over iets dat je wilt uitproberen.

Zoals mij uit diverse gesprekken is gebleken worden die sites door het hele land gevolgd. Zoals eerder is beschreven komen uit die publiciteit verschillende uitnodigingen voort om elders een vergelijkbare actie uit te voeren en op Art Athina 2014, waar ik eerder dit jaar met EX-MÊKH stond, bleek dat het principe van het Malieveld project veel verbazing en enthousiasme los maakte, zeker bij andere initiatieven en collega’s.  Het werk dat gemaakt en getoond wordt ligt over het algemeen in het verlengde van waar de kunstenaar in het atelier of op locatie mee bezig is. Aan de andere kant worden ook regelmatig nieuwe wegen bewandeld en uitgewerkt. De aard van het Malieveld dwingt er toe om “Out of  the White Box”  te denken. Het is bijzonder bevredigend te zien dat bij regelmatige deelnemers die nieuwe vondsten op den duur in reguliere tentoonstellingen terecht komen. Het blijkt dus dat deelnemende kunstenaars het Malieveld als verlengstuk van hun atelier gebruiken en daar hun voordeel mee doen. Die regelmaat is overigens een element dat disciplinerend werkt , de harde kern van de deelnemers komt trouw elke zaterdagmorgen om hun ding te doen. Werken die op het moment van presentatie niet zo geslaagd lijken kunnen na enige reflectie toch een waarde krijgen die naderhand in een tentoonstelling bevestigd wordt. Zo tonen Topp & Dubio in Kaliningrad films van verschillende acties die zij uitvoeren als onderdeel van een groter geheel en gebruiken zij een werk dat zij maakten op het Malieveld op de tentoonstellingsaffiche. Ellen Rodenberg heeft geëxperimenteerd met processen die op het Malieveld tot beelden leiden en trekt dat direct door naar tentoonstellingen waarin zij werk laat zien. Beschermplastic dat schilders gebruiken past zij toe om als filter beelden te beïnvloeden (Malieveld en Art Athina) en beweeglijke tekeningen waarmee zij rondwandelt krijgen hun beslag in tentoonstellingsruimtes (Buro Rotterdam). Maarten Schepers improviseert met materialen op het Malieveld tot hij een goede opzet heeft en vervolgens werkt hij dat uit in een andere omgeving zoals Re:Rotterdam of Art Athina.

Bij deze enige voorbeelden van werk dat is doorgestoten uit het open-lucht atelier naar de tentoonstellingsruimte: Ieder die er voor voelt is van harte welkom om elke zaterdagmorgen van 11.00 u tot 12.00 u mee te doen en om werk te maken of om het werk van anderen te zien ontstaan en te bespreken. Elke week vindt een zelfde ritueel plaats: eerst worden handjes geschut, even nieuwtjes uitgewisseld en meningen geventileerd over actuele zaken en vervolgens gaat ieder zijns weegs om werk te maken. Na ongeveer een half uur komen de deelnemers bij elkaar om een ronde te maken langs de werken die gemaakt zijn. Tussendoor vinden de acties plaats die gepland zijn. Van alles worden foto’s en filmpjes gemaakt  die later op internet gezet worden. Er is inmiddels een documentatie van meer dan twee jaar acties van actieve Haagse kunstenaars. Op internet is het project te volgen bij chmkoome’s blog en Malieveld